Oorspronkelijk gepubliceerd in september 2025

Gedachten bij het inscannen van oude foto's

Zit je met een schoendoos vol foto's van vroeger, in alle maten en vormen? Haal er eentje uit en ik vertel je, zonder naar de kapsels te kijken, uit welk tijdperk ze komt. Een foto met een rode niet-om-aan-te-kijken zweem verwijst naar de jaren 80. Een scherpe zwart-witte, technisch van hoge kwaliteit en zonder spoor van veroudering wijst naar eind jaren 50, eerste helft jaren 60.

Door de alomtegenwoordigheid van PC, smartphone en laptop, wordt er nog amper afgedrukt op papier. Ik ben er niet rouwig om. Vele foto's zijn zo slecht genomen dat ze het papier niet waard zijn en de afdrukkwaliteit van de fotolabs deed de rest. Na mijn zoveelste ontgoocheling bij het zien van mijn te duur betaalde afdrukken in de jaren 90, heb ik vele jaren lang alleen nog met negatieven gewerkt: thuis ingescand en vervolgens bewerkt op de PC. Driekwart van mijn slechte foto's bleken plots potentiële prijsbeesten te zijn. Of toch minstens helemaal niet mislukt.

Maar vandaag zitten vele mensen met een doos afdrukken en al zijn ze niet allen goed, het is altijd een goed idee om ze voor eens en altijd te digitaliseren, op zo'n manier dat de klus later niet nog eens opnieuw moet worden gedaan door iemand anders (die dan op jou afgeeft).

Daarom deze tips over hoe je er best aan die scanjob begint.

De scanner en zijn habitat

Een koopadvies krijg je hier niet. De Canon LiDE scanners waren of zijn best goed, te beginnen met de goedkoopste (LiDE 110, rond de 80 EUR), maar helaas werkt die niet onder Windows 11. Ik denk trouwens dat de meeste LiDE scanners uit productie zijn. Voor andere scanners raad ik aan om reviews te raadplegen, bv. op Amazon. Meestal zegt de verdeling van de waarderingen al een heleboel. Ik zou nooit een apparaat kopen dat van meer dan 10% van de gebruikers score * of ** (op 5) krijgt bij Amazon, tenzij het gaat om redenen die niets met de scanner te maken hebben. Geef vooral aandacht aan wat er gezegd wordt bij *** en ****.

Een scanner met automatische feeder kan handig zijn als de schoendoos veel meer foto's bevat dan oorspronkelijk gedacht, maar ik heb er zelf geen ervaring mee. Dit soort scanners zijn duurder en ik vraag mij af of het een goed idee is om je delicate foto's over te leveren aan een beest dat ze verwerkt zoals de flessenautomaat in de supermarkt. Bij mij is het manueel.

Waar staat hij best? Je moet honderden foto's inscannen, dus hou 'm valk bij jou. Een kleine 30 cm naast het toetsenbord, zodat je de klep kan openen en sluiten zonder dat je moet opstaan. Achter de scharnieren van de klep plaats je desgewenst een oude luidspreker of een stapel boeken, zodat de klep niet achterovervalt als je ze openzet.

Aan de andere kant van het toetsenbord reserveer je een stukje van je bureau om de ingescande foto's weg te leggen. (Dit is misschien wel het moeilijkst van al.)

Het is OK om elke gescande foto op de achterkant met potlood van een klein merkteken te voorzien. Bookkeeping als je na de tweehonderdste foto er even genoeg van hebt.

Neem een rechthoekige envelop of een dun stuk recht karton en leg het in de een hoek van de scanplaat, vastgedrukt tegen de twee randen. Op die manier kan je je foto's (bijna) perfect aligneren; wat voorkomt dat je ze achteraf op de computer nog een graad of twee moet roteren. En je vermijdt scans aan de rand van de plaat, waar de scankwaliteit minder goed is.

Bekijk de scanplaat na elke 20-30 scans van alle kanten. Liggen er stofjes op? Blaas ze weg met een fotoblaasbalg of een haardroger (niet met je adem.) Let ook op voor vingerafdrukken e.d. Bij het wisselen van de foto's laten je vingers of nagels gegarandeerd sporen na. Veeg de sporen schoon met bv. een brillendoek.

Houd ten slotte een klein gewicht bij de hand, dat je vlak voor elke scan bovenop het scandeksel legt, zodat dat goed wordt aangedrukt tegen de plaat. Ik kreeg ooit, op het werk, als waardering voor mijn voortreffelijke prestaties van het jaar voordien, een doorzichtig, bijna kubusvormig glasblokje met daarop het logo van het bedrijf waaraan ik mijn beste jaren besteedde. (Al mijn collega's kregen hetzelfde.) Het was niet alleen geweldig mooi om naar te kijken, het was ook geweldig nuttig om opwaaiende papieren bij elkaar te houden en omdat het zo geweldig veel gewicht toevoegde aan de bak met huishoudelijk afval, heb ik het nooit weggegooid. Tot het jaren later geweldig van pas kwam bij het scannen van mijn familiefoto's. Een oude Van Dale is natuurlijk ook goed maar is minder gemakkelijk te verplaatsen.

Instellingen

Scan de foto's in als TIFF-bestanden, niet als JPEGs want daar krijg je later spijt van. En TIFF-op-zich is niet genoeg: het moet TIFF 48 bits zijn (=16 bits voor elk van de drie kleurkanalen), niet 24 (=8 bits per kanaal). Als je 16 bits hebt voor een kleur, dan kan je daar 65536 tinten van weergeven. Met 8 bits ben je beperkt tot 256 tinten per kleur. Als je de foto's nadien gaat bewerken, wat meestal nodig is, zal je al snel te weinig kleurschakeringen overhouden. Er is dan sprake van posterisatie. Het is een onderwerp op zich en we gaan er hier niet verder op in.

Voor zwart-wit foto's die niet als kleurenfoto's worden ingescand, is TIFF 16 bits de norm, omdat er maar 1 kanaal is (grijs). Een TIFF met 8 bits (en dus max. 256 grijstinten) volstaat niet.

TIFF's kan je nadien altijd overzetten naar JPEG (al dan niet in batch) voor verdere verspreiding.

Welke dpi-instelling? 300 is een redelijke standaard voor afdrukken, maar best laat je het afhangen van de grootte van de oorspronkelijke foto. Is het een kleine "pasfoto"? Gebruik dan bv. 1200 dpi en maak er op die manier een volwaardige foto van. Is het een foto met normale afmetingen (10x15, 13x18 cm of daaromtrent)? Gebruik 600 tot (max.) 1200 dpi (voor belangrijke foto's). Is het een grote afdruk, bv. op A4 formaat? 600 dpi. Als het bestand te groot wordt, kan je tijdens het scanproces de resolutie automatisch laten aanpassen. In dat geval scan je bv. op 600 dpi, maar het resultaat dat je bewaart op schijf is 300 dpi. Dat is altijd beter dan een 300 dpi-scan die bewaard wordt als 300 dpi.

Een afdruk op fotopapier bevat misschien niet meer dan 300 dpi aan informatie, maar een hogere resolutie is de beste "vergroting" van het beeld en het levert (iets) betere kwaliteit, zelfs als je nadien het gescande beeld opnieuw verkleint.

Zorg ten slotte voor een medium met genoeg vrije ruimte om de scans te bewaren. Bv. een externe SST-schijf van 1 Tb, of een SD-kaartje/USB-stick van 128 Gb. Nadien zet je alles best op een Blu Ray of DVD, in tweevoud. Kies een Blu Ray/DVD van 2 verschillende bekende merken (Sony, Verbatim), een als master, een als back-up, bij voorkeur gebrand door 2 verschillende branders. Ik heb onlangs oude CD's van Colruyt ("Excel") gekopieerd naar nieuwe media. De meeste ervan waren (na 20-30 jaar) gedeeltelijk onleesbaar. De Sony's en Maxwell's uit dezelfde periode waren nog perfect.

Als je de backup bijhoudt op een SSD/SD-kaartje/USB-stick of op een mechanische harde schijf (in plaats van op Blu Ray/DVD), weet dan dat de harde schijven (niet-SSD bedoelen we) een eerder beperkte levensduur hebben.

Software

Gebruik ofwel de software die geleverd wordt bij de scanner, of anders Vuescan, een programma dat zowat alle scanners ter wereld ondersteunt. Vuescan is niet gratis, al zijn er dikwijls discounts. Ik gebruik Vuescan al sedert de jaren 90. Het programma wordt voortdurend geüpdatet, wat indertijd gepaard ging met bugs: de ene keer werkte het voor mijn scanner, de andere keer weer niet. Tegenwoordig lijkt het programma robuuster. De interface is nog steeds een beetje onhandig maar eenmaal je alles hebt opgezet en niets meer verandert, werkt het prima en snel, in het bijzonder voor batch scanning. En met Vuescan werkt mijn Canon Lide 110 wel onder Windows 11.

Een goed (en gratis) programma om foto's op een schijf te bekijken, is bv. XNView (en het is gratis). Ook Faststone komt in aanmerking.

Voor de bewerking gebruik ik Picture Window (sedert enkele jaren gratis). De interface is hopeloos verouderd, maar de ingebouwde kleurbalans ("Transformation/Color Balance") is gemakkelijk en doet soms wonderen. XNView en Faststone en honderden andere programma's hebben gelijkaardige functies en zijn wellicht betere keuzes. De enige bewerkingen die nodig zijn, komen neer op (1) bijsnijden van de randen (het fijnere werk), (2) verdelen van de kleuren over het hele kleurbereik (dikwijls via het histogram, voor elke kleur apart) en (3) het rechttrekken van het beeld. In uitzonderlijke gevallen is er nog een beetje ruisonderdrukking en/of aanscherping nodig. Kom niet aan het origineel. Werk altijd op een kopie.

Besluit

Wie vandaag de dag naar 128 Mbit MP3's luistert, omdat hij of zij indertijd te weinig schuifruimte had om ze met hogere bitrates te stockeren, weet waarover ik praat: ga vanaf het begin voor de hoogste kwaliteit. Ga dus voor TIFF-bestanden in plaats van JPEG en bij voorkeur als 48 bit (al zijn die bestanden 2x zo groot als 24 bit). Kies een voldoende hoge dpi om te scannen, maar heb ook oog voor de bestandsgrootte.

Raak na de scan niet aan de originelen. Denk niet dat je die plooi of scheur in de foto nu al best even verbetert voor de eeuwigheid. Doe dat alleen op een kopie. Binnen 3, 5, 10 jaar maakt de computer dit soort correcties voor jou, met de hand van de meester.

Dus: doe wat je wil, maar alleen op een kopie.